3 Boyutlu Ses Kartları...
Hiç kimsenin ses
kartından Sound Blaster 16 uyumlu olmasının ve kaynak çakışması sorunları
yaratmamasının dışında bir şey beklemediği dönemler. Herkes şen şakrak üç beş
ses alıyor hoparlöründen ve gayet memnun. Derken bir Voodoo fenomeni patlak
veriyor grafik dünyasında, ardından da 3 boyut olayı salgın hızıyla dört bir
yana yayılıyor. İşte bu aşamada ses kartı yapımcıları da boş durmuyor, esen
3D rüzgarını da arkalarına alarak ve "bakalım biz 3 boyutu nasıl
verebiliriz de resmen durmuş olan gelişimimizi sürdürebiliriz"
korkusundan yola çıkarak çalışmalara başlıyor. Başlıyor başlamasına da
bilgisayar dünyasında hiçbir konuda uzlaşım pazarlama stratejileri gereği
asla söz konusu olamayacağından herkes kafasına göre takılıyor, ortaya da bir
sürü 3D ses teknolojisi fışkırıyor. |
|
Eskiden hemen tüm
sistemlerde ve ucuz PC satacağım diye direnen satıcıların hala bile
kullandıkları eski ses kartlarında, sayısal ses verilerini işlemeye yarayan bir
FM syntesiser vardır. Taa 1970'lerin teknolojisi olan FM (Frequency Modulation)
sonraları Yamaha tarafından geliştirilmiş ve ortaya FM OPL3 Synthesiser yongası
çıkmıştı, çok uzun yıllar özellikle oyun dünyasının bir numaralı ses elemanı
olan OPL3 o dönemde akustik ve elektronik enstrüman seslerinin maksimum
alınabilmesi için en yaygın yoldu. Tabii bu hoşnutluk önemli oranda da
beklentilerin kısıtlı olmasından kaynaklanıyordu. Zaman içerisinde özellikle
oyunların gelişmesiyle yerini Wavetable Synthesis'e bıraktı. Wavetable, FM'in
tersine ses yaratmak içim modülatörler filan kullanmıyor bunun yerine
enstrümanların gerçek seslerinin kaydedilmiş örneklerini kullanıyor. ISA veri
yolunu kullanan ses kartları bu örnekleri (samples) kendi ROM'larında
saklarken, PCI yuvasını kullananlar sistem RAM'inin belli kısmını bu saklama
işlemi için istiyorlar. Bu örneklemelerin boyutları ne denli büyük olursa elde
edilecek ses de o denli kaliteli olacaktır. Eminim şimdi bir çoğunuz
Wavetable'ı daha etkin kullanmak için nasıl bellek arttıracağını aradığı
günleri düşünmüştür. ISA kartların önemli dezavantajlarından biri de işte bu
bellek sorunu. Hatta daha çok ses saklanabilmesini sağlayan Wavetable
daughterboard (ek wavetable kartı) bağlantılarının hemen her 16 bit kart
üzerinde bulunmasının sebebi de bu.
ISA'nın yerine PCI kullanılmasının önemli
sebeplerinden biri olarak PCI ses kartlarının Wavetable için sistem belleğini
kullanması olduğunu sölemiştik. Aslına bakılacak olursa çok daha önemli bir
neden daha var, o da bant genişliği. ISA veri yolu teorik olarak maksimum 8
Mbps (Mbps : Mega Byte Per Second -saniyede 8 Mb) veri aktarabilirken bu rakam
PCI'da 132 Mbps'a yükseliyor. Doğal olarak ISA'nın 16 kanal sınırı da ortadan
kalkmış oluyor. Bugünün 32 hatta 64 kanal kullanabilen uygulamaları göz önüne
alındığında PCI veri yolunu kullanan ses kartlarının farklılığı da ortaya
çıkmış oluyor.
|
Haliyle veri hızı
bu denli yüksek olunca da 3 boyutlu ses ya da çoklu kaynaklardan gelen ses
verilerini işlemek gibi gelişmiş özellikler de rahatlıkla kullanılabiliyor.
44.1 kHz (CD kalitesi) bir sample çalmak için ana işlemcinin yüzde 20 gücünü
işgal eden ISA nerde, neredeyse hiç kullanmayan yeni nesil PCI ses kartları
nerede? Yakın geçmişte daha hızlı oyun oynayabilmek için sesleri kapatmak
zorunda kaldığımız günleri düşündükçe insanlığın gerçekten ne kadar ilkel bir
evre geçirdiğini düşünmeden edemiyorum doğrusu. |
DSP...
Kartın ses üreticisi
aslında DSP (Digital Signal Processor), yani sayısal sinyal işlemcisidir. DSP
ne yapar? DSP, gerekli notaları wavetable belleğin değişik bölgelerinden
değişik hızlarda okuyarak müziğin ya da sesin ortaya çıkmasını sağlar. Bu
DSP'nin işleme gücüne göre aynı anda çalabileceği maksimum ses sayısı da
kartın Polyphony'si olarak tanımlanır. Hani ses kartlarının sonunda 32, 64
hatta 128 gibi eklentiler görüyoruz ya işte bu o sayı aslında o kartın
polyphony'sidir. Örneğin SoundBlaster PCI 64 ses kartları, sanılanın ve
yaygın kanaatin aksine 64 bit veri işlemez, 64 sesi aynı anda verebilme
kapasitesinde bir kart olduğu ifade edilmek için sonuna 64 ibaresi
eklenmiştir. |
|
Her ne kadar PC'de
MIDI dosyalar dinlemek artık iyiden iyiye popülaritesini kaybetse de MIDI
(Musical Instrument Digital Interface) her ses kartının vazgeçilemez bir öğesi,
enstrümanların kendi aralarında anlaşabilmelerini sağlayan bir standarttır.
Bugün hemen her ses kartının joystick bağlantısından MIDI aygıtları
bağlanabilmekte. Anlatmaya kalksak sayfaları alacak MIDI konusuna ilişkin
bilmeniz gereken bir şey daha var; General MIDI kavramı. MIDI ilk icat
olduğunda müzisyenler ellerinde hangi MIDI enstrüman varsa onunla bir takım
arajmanlar yapıyordu, ancak iş başka synthesiserda dinlemeye gelince aynı
sesler alınamıyordu. Çünkü her synth yapımcısı enstrümalara kafasına göre
program numarası veriyordu, böylece orjinali piyano olarak kaydedilen bir ses,
bir başka synth'de sözgelimi klarnet olarak duyuluyordu. İşin uzmanları bunu da
bir standarta bağlayıp bir enstrüman haritası çıkardılar, adını da General MIDI
koydular. Ses kartının kalitesindeki önemli etkenlerden biri de işte bu General
MIDI enstrümanlarını orjinaline ne denli yakın çalabildiği.
Dijital Ses...
Konuyu hemen bir
örnekle açıklayalım da akılda kalıcı olsun. CD-ROM'unuzda müzik CD'leri
çalabilmek için bildiğiniz gibi sürücünün arkasındaki analog line çıkışından
ses kartının üzerindeki line girişine bir bağlantı yapılır. İşte bu bağlantı
analog olduğundan dolayı dış dünya etkilerine, mesela PC'nizin güç kaynağı
etkilerine açıktır. Bu sebepten (anten gibi davranan bağlantı yüzünden)
sinyal kaybı ya da acayip sesler olasıdır. Dijital (sayısal) bağlantı
kullandığınız takdirde ise dış etkilerden etkilenmezsiniz, çünkü veriler
sayısal ortamda akıp gitmektedir. Günümüzde özellikle temiz kayıt
isteyenlerin kullandığı dijital bağlantının en önemli öğesi SPDIF
çıkışı/girişidir. |
|
Spee-deef olarak teleffuz
edilen SPDIF'in açılımı Sony/Philips Digital Interface'dir. Philips ve Sony
tarafından geliştirilen bu arabirim ile CD player, DAT gibi kaynaklardan
sayısal veri aktarımı, kayıpsız yapılabilir. Bu kayıpsız veri aktarımı
sayesinde de özellikle DVD gibi dijital ses barındıran medyalardan daha iyi
sonuç alınabilir.
Kimi ses kartlarının
üzerinde bulunabilen TAD girişi, Telephone Answering Device açılımına sahip
telefon cevaplama aygıtıdır. Yani telefon çaldığı an hemen cevap verilir ve siz
hoparlörlerden duyduğunuz sese mikrofondan cevap verirsiniz. Ancak bu işlem
için telefonun ses kartına bağlandığını düşünmeyin. Telefon hattı
bilgisayarlarda sadece modemlere bağlanabilir ki telefon çaldığında modem
üzerinden ses kartına analog bir ses akışı olur ve konuşmanızı gerçekleştirir.
Voice özellikli dahili modemlerin çoğunda bu bağlantıyı
gerçekleştirebilirsiniz.
Yine ses kartlarında
bulunan bir giriştir. Aslında passthrough demek daha doğru, çünkü kendisi
üzerinden MPEG, TV ya da radyo kartlarının sesi iletilebiliyor. Mesela bir
radyo kartınız var. Radyo kartınızı açtığınızda radyo kartı çalışacak ve ses
çıkışından ses vermeye başlayacaktır. Ancak, vereceği sesin kendine hayrı
yoktur; çünkü, çok kısıktır. Bunun nedeni sesin doğrudan radyo kartından
alınmamasıdır. Ses, radyo kartının çıkışından çift yönlü analog bir ses
kablosuyla, ses kartının AUX girişine bağlanarak elde edilir. Ses kartın gelen
sesler direk olarak çıkışa yönlendirilir. Peki ses doğrudan geldiği gibi çıkışa
verilecekse bu karmaşanın manası nedir. Çok basit bir manası vardır. Radyo
kartlarına ilişkin ses ayarları windows ortamındaki ses denetiminden yapılır.
Bu ayarlar ise doğrudan ses kartına etki edeceğinden radyodan gelen sese de
etki etmiş olacaksınız. Sonuç bir çok ses kontrolü dışarıdan bağlantılarla ses
kartına verilmiştir.
3 Boyutlu Ses Ve İlgili Teknolojiler...
Herkesin çok net
bildiği gibi insanoğlunun iki adet kulağı var. Bu kulaklar sayesinde etrafımızı
çevreleyen 3 boyutlu ortam içerisinde sesin ne yönden geldiğini
anlayabiliyoruz. Madem ki gerçek dünyada sadece iki kulakla 3 boyutlu
duyabiliyoruz, 2 ya da daha çok adet hoparlör ile ya da bir kulaklık ile de
aynı etkiyi almamız mümkün olabilir. 3D sesi ortaya koyabilmenin Stereo Expansion,
Virtual Surround
ve Positional 3D Audio
şeklinde 3 farklı yöntemi vardır. |
|
3D ses API'si aslında
sadece 3D sesi size iletmek isteyen programcının kullandığı ve sesin 3 boyutlu
uzayda hangi konumdan ve hangi şiddette geleceğini ses kartına söylemesine
yarayan komutlar topluluğudur. Günümüzde DS3D'nin nasıl kullanılacağı konusunda
belirleyici bir kriter olarak karşımıza DirectSound3D, A3D, EAX, Q3D ve Sensaura API'leri
çıkmaktadır.
i.
i.
Ses kalitesi
: Ses
kalitesi kişiden kişiye değişen bir kavram. Yine de her kart DVD ve müzik CD'si
ile denenmeli. DVD seçiminiz süper vurdulu kırdılı ve ses efekti bol bir film
olmalı. Bununla beraber çıkışını aldığınız sistemin de çok temiz ses vermesi gerekir.
SPDIF çıkışı varsa denemeler yapın. DVD ile yapacağınız testlerle; DVD sayısal
veri ile işlediği için kartın hızını ve sistem üzerine olan etkisini
bulursunuz. Kartın hışırtıya yol açıp açmadığını ise veri olmadan da ses veren
müzik CD’leri ile anlayabilirsiniz.
ii.
ii.
DAC : Sayısal/Analog
çevirim kabiliyetini görmek için MP3 parçalar dinleyin. Böylelikle, dijital
ortamdan analog'a dönüştürmede sorun olup olmadığını gözlemlersiniz.
iii.
iii.
MIDI : Modası geçti demeyin,
bence sunduğu imkanlar yeni yeni gelişmeye başladı. Kaliteli kartlarda söz
konusu MIDI bağlantı noktası Joystick portundan değil de kendine özel bir
porttan yapılır. Ayrıca aldığınız kartta Wavetable'ın sunduğu kaliteyi de
arayın.
iv.
iv.
3D Audio : Kullancağınız yazılım
doğrultusunda kartınızı alın. 3D bir kart aldım ama hiçbir etkisini hissetmedim
diyor iseniz; önce ses sisteminize, hoparlörlerinize bakın. Bazı kartlar 4+1
bazıları da 5+1 hoparlör seti gerektirebilirler.
v.
v.
Software
Bundle : Ürünler
ile gelen yazılımların adet ve kullanılabilirliğine bakın. Mesela bir müzik
seti programı olabilir. Veya DVD filminden gelen sayısal verileri çözmede
kullanılan yazılımların kalitesi her şeyi etkileyebilir.
vi.
vi.
CPU
Kullanımı : İşlemciyi
olabildiğince az kullanan bir ses kartı seçmeniz gerekir. Aksi halde işlemci
veri işlerken görüntü veya seslerde takılmalar oluşabilir.
Bu anlatılanlarla beraber söz konusu değerlendirmeyi yaparken bakmanız gereken kriterler kartın kitapçığında bulunur.